Kendo

Kendo jako sport walki wywodzi się bezpośrednio z prawdziwej sztuki walki, szermierki bojowej o nazwie kenjutsu, praktykowanej w Japonii począwszy od XI wieku (od czasu wprowadzenia do użytku miecza jednosiecznego o wygiętym kształcie), której liczne szkoły i różne formy powstawały i rozwijały się aż do połowy wieku XIX, czyli do czasu, gdy szermierka na miecze straciła swój użytkowy charakter (w 1868 r. cesarskim edyktem wprowadzono w Japonii zakaz noszenia mieczy przez ludność cywilną, a miecze przestały służyć do toczenia walki zbrojnej i pojedynków). Powstanie i rozwój historyczny realnej sztuki szermierczej szczegółowo opisane są na stronach traktujących o iaido.

Para-sportowa forma szermierki bojowej zrodziła się już w początkach XVII wieku, gdy do treningu szermierzy stopniowo zaczęto wprowadzać urządzenia pozwalające na zadawanie ciosów, a tym samym na ćwiczenie technik kontaktowych i staczanie bezkrwawych pojedynków. Trening prowadzony wcześniej przy użyciu ostrych mieczy stalowych na to nie pozwalał - umożliwiał on jedynie powtarzanie stałych sformalizowanych układów, tzw. kata, w których ciosy były zatrzymywane w ostatniej fazie ataku. Zastosowanie mieczy ćwiczebnych, najpierw drewnianych, a z czasem elastycznych konstrukcji bambusowych oraz solidnych protektorów wzorowanych na zbroi samurajskiej, pozwoliło ćwiczyć bardziej dynamicznie i toczyć walki sparingowe. Największe zasługi w konstruowaniu bezpiecznego sprzętu i jego popularyzowaniu wśród ćwiczących położył Chuta Nakanishi, twórca i nauczyciel jednej ze znanych tokijskich szkół szermierczych Nakanishi Itto-ryu, w latach 70' tych XVII w. Mistrz Nakanishi uchodzi również za twórcę samej nazwy "kendo", gdzie ken znaczy "miecz", natomiast do wskazuje "drogę, sposób postępowania". Obydwa japońskie znaki należy więc rozumieć jako "droga miecza".

Z czasem do walki treningowej wprowadzono regulaminy, które stopniowo ewoluując zmierzały w kierunku ograniczania dopuszczalnego obszaru zadawania cięć, a także do eliminowania technik zagrażających bezpieczeństwu walczących.

Po wprowadzeniu edyktu cesarskiego zakazującego noszenia mieczy i likwidującego klasę wojowników bushi jako warstwę społeczną, mogło się wydawać, że sztuka walki mieczem całkowicie straci na swej użytkowej wartości. W rezultacie nastąpił w Japonii krótki okres spadku popularności kendo. Po 250 latach dobrowolnej izolacji kraj ten został zmuszony do otwarcia swych granic i zmuszony do konfrontacji z obcymi mocarstwami. Społeczeństwo japońskie, ochłonąwszy z początkowego zachwytu nad osiągnięciami technicznymi świata tamtych czasów, dostrzegło zagrażające mu niebezpieczeństwo i nastąpił szybki powrót do tradycyjnych wartości. Jedną z nich było właśnie kendo, oczywiście już nie w znaczeniu militarnym, ale jako środek, sposób wychowania poprzez ciężki trening i samozdyscyplinowanie. Ćwiczenie kendo wprowadzono najpierw w siłach policyjnych, następnie stopniowo je rozszerzano. W 1895 roku powołano Dai Nippon Butokukai, organizację mającą na celu odtworzenie i otoczenie opieką tradycyjnych sztuk walki. Szersza ich popularyzacja wymagała ujednolicenia bardzo zróżnicowanych form i wypracowania uniwersalnego programu nauczania. W odniesieniu do szermierki kendo nastąpiło to w roku 1912, co umożliwiło wprowadzenie jej jako przedmiotu wychowania fizycznego do programów nauczania - najpierw w szkołach średnich, później w podstawowych. W krótkim czasie treningi i turnieje kendo rozpowszechniły się w całym kraju. Te lata uznawane są za okres narodzin nowoczesnej dyscypliny sportowej kendo.

Mieczowi samurajskiemu - katana - długo jeszcze przyszło pełnić rolę symbolu wojskowego. Podobnie jak w wielu innych armiach świata, jeszcze w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku, pomimo utracenia przez "białą broń" znaczących walorów użytkowych, stanowiła ona ozdobę i przywilej stanu oficerskiego. Jednak tylko Japończykom przyszło robić ze swoich mieczy rzeczywisty użytek. Używanie mieczy nie tylko do seppuku, czyli rytualnych samobójstw, ale także do wykonywania egzekucji na jeńcach wojennych, postawiło japońską szermierkę w bardzo niekorzystnym świetle w oczach całej opinii światowej. Amerykańskie władze okupacyjne zakazały Japończykom uprawiania jakichkolwiek tradycyjnych sztuk walki, upatrując w militarnych tradycjach źródeł japońskiego szowinizmu narodowego. Dopiero po kilkunastu latach obowiązywania tego zakazu, świat się dał przekonać, że japońskie sztuki walki w ich nowoczesnym sportowym wydaniu posiadają nie tylko cechy pozwalające na wszechstronny rozwój fizyczny, ale również wybitne walory moralne i wychowawcze. W roku 1952 ćwiczenia kendo przywrócono do programu szkolnego, najpierw w czystej sportowej wersji shinai kyogi, później także z elementami szermierki tradycyjnej. W latach 50'tych i 60'tych, za sprawą emigrantów japońskich, głównie w USA, Kanadzie i Brazylii kendo pojawiło się w tych krajach i zyskiwało sobie coraz więcej zwolenników, także poza ich środowiskiem. W połowie lat 60'tych przywędrowało także do Europy, w pierwszej kolejności do Francji, Niemiec i Wielkiej Brytanii. W roku 1967 odbył się w Tokio pierwszy duży międzynarodowy turniej, w 1969 powstała Europejska Federacja Kendo. W roku 1970 uznano, że istnieją wystarczające przesłanki, aby utworzyć ogólnoświatową organizację, Międzynarodową Federację Kendo. Zrzeszyła ona wówczas 15 narodowych organizacji z różnych krajów i kontynentów. Do Polski kendo dotarło niewiele później, w 1973 roku, za sprawą jednego z jego wielkich miłośników, japońskiego studenta, Takao Mizushimy. W roku milenijnym 2000 IKF (Międzynarodowa Federacja Kendo) zrzesza blisko 40 krajów. Regularnie odbywają się mistrzostwa świata (co 3 lata) oraz mistrzostwa Europy (w latach pomiędzy mistrzostwami świata). Po latach pierwszych fascynacji głównie jego egzotyką, dziś wszystko wskazuje na pełne umiędzynarodowienie kendo, jako współczesnej, światowej dyscypliny sportu.

Shiai - pojedynek sportowy

Zawody sportowe w kendo obejmują walki prowadzone wyłącznie przy użyciu mieczy bambusowych shinai. Celem walki jest trafienie przeciwnika w jedno z miejsc przewidzianych regulaminem. Obszarami ataku dozwolonymi w kendo są chronione strefy ciała. Nazwy punktowanych trafień związane są z nazwami tych stref:

• men-uchi - cięcie w środek głowy oraz w prawą i lewą skroń

• do-uchi - cięcie w prawy lub lewy bok napierśnika

• kote-uchi - cięcie w prawe przedramię; w lewe - tylko w szczególnych przypadkach

• tsuki - pchnięcie w tsuki-dare, czyli w osłonę gardła

• punkty ataku - datotsu-bui

Kryteria wymagane do zaliczenia trafienia jako yuko-datotsu i przyznanie zawodnikowi punktu ippon są określone przez regulamin; każde trafienie jest dokładnie oceniane przez zespół złożony z trzech sędziów pola walki, a o przyznaniu punktu ippon decyduje spełnienie tych kryteriów. W szczególnych przypadkach punkt wcześniej zaliczony zawodnikowi może zostać odwołany: torikeshi. Nie przyznawane są punkty w sytuacji, gdy obydwaj zawodnicy zadają trafienia jednocześnie (ai-uchi), nawet jeśli są one poprawne pod każdym innym względem. Zawodnikowi można przyznać punkt na skutek popełnienia przez jego przeciwnika dwóch przewinień - hansoku. Szczegółowe przepisy odnośnie wymogów stawianych zawodnikom oraz sposób ich oceny przez sędziów shinpan są opisane szczegółowo w "Regulaminie zawodów kendo oraz zasad sędziowania".

Walki turniejowe w kendo są rozgrywane najczęściej systemem sanbon-shobu, rzadziej ippon-shobu. Na walkę przewidziane jest pięć minut, lecz może się ona zakończyć przed upływem tego czasu, jeśli jeden z zawodników uzyska dwa punkty. W przypadku remisu (hikiwake), o ile regulamin zawodów przewiduje dogrywkę encho, przedłużona walka kończy się w momencie uzyskania pierwszego punktu. W przypadkach szczególnych wynik walki może być orzeczony na podstawie decyzji składu sędziowskiego, poprzez tzw. hantei-gachi.

Walki są rozgrywane w hali, w polu o kształcie kwadratu lub prostokąta o boku od dziewięciu do jedenastu metrów. Podłożem dla walczących zawodników jest parkiet lub plansza z materiału syntetycznego. W kendo nie stosuje się podziału na kategorie wagowe. Czasami zawodnicy są dzieleni według kategorii wiekowych i płci lub według posiadanych stopni kendo. Istnieje odmiana kendo zwana nito-ryu, w której obu lub jeden z zawodników używa równocześnie dwóch mieczy: daito i shoto. W kendo (w odróżnieniu np. od karate) nie rozgrywa się konkurencji w zakresie kata. Ich znajomość i stopień opanowania są natomiast oceniane podczas egzaminów na stopnie kyu i dan.

Stopnie kendo

System nadawania stopni w kendo przewiduje zdawanie egzaminów przed komisją złożoną z ekspertów kendo.

• Stopnie uczniowskie kyu (od 10 do 6). Im niższa cyfra tym wyższy stopień). Nadawane są przez komisję złożoną z co najmniej trzech posiadaczy stopnia 1 dan. Zakres wymagań wobec egzaminowanych i kryteria oceny ich umiejętności są ustalane lokalnie.

• Stopnie uczniowskie kyu (od 5 do 1). Wymagana jest znajomość podstaw kendo, wybranych form kata, umiejętności prawidłowego zachowania się podczas ćwiczeń i w walce. Komisja egzaminacyjna, delegowana przez krajową organizację kendo, składa się z 3 posiadaczy co najmniej stopnia 3 dan.

• Stopnie mistrzowskie dan (od 1 do 7). Im wyższa cyfra tym wyższy stopień). Ich nadanie wymaga uznania umiejętności przez komisję złożoną z ekspertów kendo. Oceniana jest poprawność wykonania elementów technicznych, technika i taktyka walki, znajomość i odpowiednia dla danego poziomu poprawność wykonania form kata. Egzamin zawiera test pisemny. Kryterium wiekowym dopuszczenia do egzaminu na 1 dan jest ukończone 14 lat.

• Stopnie mistrzowskie 8 dan. Są to stopnie trenerskie. Wymagana jest biegła znajomość teorii i praktyki kendo, oceniany zostaje dorobek szkoleniowy i pedagogiczny, znajomość historycznego rozwoju szermierki kendo, rozumienie istoty różnic pomiędzy różnymi szkołami i stylami, itp.

• Stopnie 9 - 10 dan. Są stopniami honorowymi, nadawanymi za wybitne zasługi dla rozwoju kendo. Od 2000 roku ZNKR (Wszechjapońska Federacja Kendo) wstrzymała nadawanie stopni powyżej 8 dan.

Stopnie w kendo podlegają centralnej rejestracji w Międzynarodowej i Europejskiej Federacji Kendo. Egzaminy są odpłatne. Wysokość opłat egzaminacyjnych ustalana jest we właściwym czasie przez krajową organizację kendo, na podstawie przepisów Międzynarodowej i Europejskiej Federacji Kendo. Oprócz stopni dan i kyu nadawane są również rangi instruktorom kendo. Wyróżnia się ich 3 poziomy: renshi, kyoshi i hanshi.

Bogu

Współczesna "zbroja", tzw. kendogu lub bogu używana w szermierce kendo składa się z następujących elementów:

• men [maska] - osłona głowy, gardła i ramion; zbudowana z przesłaniającej twarz metalowej kratownicy z przymocowanym do niej pasem wielowarstwowej, gęsto pikowanej tkaniny, chroniącej głowę i ramiona,

• do [napierśnik] - osłona brzucha i piersi; konstrukcja bambusowa lub plastikowa.

• kote [rękawice] - osłony dłoni, przegubów i części przedramienia; uszyta z grubej, gęsto pikowanej wielowarstwowej tkaniny, z wyściółką z trawy morskiej; całość jest wzmocniona elementami skórzanymi

• tare [fartuch] - osłona bioder; uszyta z wielowarstwowej, gęsto pikowanej tkaniny

Shinai

Współczesny miecz shinai stosowany w ćwiczeniach i walce kendo jest konstrukcją złożoną z czterech listewek (wykonanych z bambusa lub - od niedawna - z materiału syntetycznego), połączonych ze sobą kawałkami skóry i żyłką oraz wyposażoną w gardę tsuba. Miecz taki jest elastyczny - umożliwia zadawanie przeciwnikowi cięć i pchnięć z dowolną siłą, zapewniając bezpieczeństwo także w przypadku trafienia w część ciała nie chronioną żadnym ochraniaczem. Dopuszcza się trzy podstawowe wielkości shinai, różniące się wagą i długością, używane do ćwiczeń i walki w zależności od płci i kategorii wiekowej zawodników.